Ο σχολικός εκφοβισμός γνωστός και ως bullying είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας, που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου και αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομηλίκων παιδιών, με στόχο να προκληθεί φόβος, πόνος ή αναστάτωση. Ο σχολικός εκφοβισμός δε πρέπει να συγχέεται με τις περιπτώσεις όπου τα παιδιά κάνουν αστεία διασκεδάζοντας από κοινού.
Η βία μεταξύ των παιδιών στο σχολείο δεν είναι κάτι το καινούριο.
Υπάρχει και η θεωρία ότι η σχολική επιθετικότητα αποτελεί μια φυσική διαδικασία στην ανάπτυξη του παιδιού και ότι ιδιαίτερα τα αγόρια, μέσω αυτής, προετοιμάζονται για την απαιτητική ενήλικη ζωή. Το σχολείο αποτελεί μια μικρογραφία της κοινωνίας και όταν η κοινωνία “νοσεί”, θα “νοσεί” και το σχολείο.
Βασικές μορφές σχολικού εκφοβισμού
- Άμεσος ή Σωματικός εκφοβισμός. Αποτελεί μία από τις πιο συνηθισμένες μορφές και συνήθως επιλέγεται από τα αγόρια. Ο δράστης χρησιμοποιεί τη φυσική βία ώστε να επιδειχθεί η ισχύς και να βλαφτεί το θύμα.
- Λεκτικός εκφοβισμός. Ο δράσης παρενοχλεί κατ’επανάληψη το θύμα, το κοροϊδεύει, το προσβάλει, το βρίζει ή διαδίδει ψευδείς φήμες μέσα από ρατσιστικά ή σεξουαλικά σχόλια.
- Έμμεσος ή Κοινωνικός εκφοβισμός. Σε αυτή τη περίπτωση παρατηρείται η κοινωνική απομόνωση του θύματος από τους συνομήλικούς του, με αποτέλεσμα να αποκλείεται από το σύνολο. Αποτελεί τη πιο δύσκολη περίπτωση εκφοβισμού καθώς συγκαλύπτεται, ο θύτης και το θύμα δεν έχουν ξεκάθαρο ρόλο και συχνά συγχέονται, εκφράζεται με έμμεσο τρόπο και δεν είναι εύκολο να εντοπισθεί και να αναφερθεί.
- Εκβιασμός. Είναι η μορφή εκφοβισμού όπου οι δράστες μέσω απειλών και εκβιασμών εξαναγκάζουν τα θύματά τους να παραδώσουν το χαρτζιλίκι τους ή το κολατσιό τους.
- Οπτικός εκφοβισμός. Όπου αναγράφεται ένα προσβλητικό σημειώματα σε εμφανές σημείο και μεταφέρεται έτσι σε όλους τους συμμαθητές.
- Ηλεκτρονικός εκφοβισμός ή cyberbullying. O δράστης χρησιμοποιεί ηλεκτρονικά μέσα προωθώντας προσβλητικά μηνύματα και συκοφαντίες για το θύμα σε e-mail, κινητά ή μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
- Σεξουαλικός εκφοβισμός. Περιλαμβάνει ανήθικες χειρονομίες, απρεπές άγγιγμα, λεκτική παρενόχληση, σχόλια σεξουαλικού περιεχομένου. Συνήθως τα κορίτσια πέφτουν θύματα σεξουαλικού εκφοβισμού.
- Ρατσιστικός εκφοβισμός. Εκφράζεται σωματικά, κοινωνικά ή ψυχολογικά με σκοπό το στιγματισμό της διαφορετικής φυλής ή τη διαφορετικότητα του θύματος ως προς τη θρησκεία, τη φυλή, την εθνικότητα, τη κοινωνική προέλευση, την οικονομική κατάσταση, ή ακόμη και το σεξουαλικό προσανατολισμό.
- Ψυχολογικός εκφοβισμός. Ο δράστης επιδιώκει να δημιουργήσει στο θύμα του (συνήθως ψυχολογικά ευάλωτο), μία κατάσταση φόβου και άγχους. Αυτή η μορφή εκφοβισμού περιλαμβάνει ένα συνδυασμό πολλών άλλων μορφών εκφοβισμού και χρησιμοποιείται περισσότερα από τα κορίτσια.
Οι παράγοντες που παίζουν ρόλο στη πρόκληση σχολικού εκφοβισμού είναι:
- Tο οικογενειακό περιβάλλον του θύτη και τα βιώματα που έχει από αυτό.
- Oι παρέες όπου παρασέρνουν πιο αδύναμα παιδιά που προκειμένου να ενταχθούν στην ομάδα επιδεικνύουν παραβατική συμπεριφορά,
- Tο ίδιο το σχολικό περιβάλλον καθώς μερικές φορές μπορεί να προκαλέσει βίαιες συμπεριφορές λόγω έλλειψης ορίων από τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς και ανοχής σε βίαια περιστατικά.
Πώς αναγνωρίζουμε το παιδί που έχει πέσει θύμα bullying
Ένα παιδί που έχει δεχθεί σχολικό εκφοβισμό συνήθως επιστρέφει σπίτι πεινασμένο, με σχισμένα ρούχα, κατεστραμμένα βιβλία, του λείπουν πράγματα, ζητά ή κλέβει χρήματα (για να τα δώσει στον εκφοβιστή). Έχει ανεξήγητα χτυπήματα και δίνει παράξενες εξηγήσεις για αυτά. Γίνεται αδικαιολόγητα επιθετικό στο σπίτι και παράλογο. Φοβάται να χρησιμοποιήσει το κινητό ή το email του και τρομάζει όταν λαμβάνει μηνύματα. Δεν θέλει να περπατήσει μόνο στο σχολείο κι εκλιπαρεί να το συνοδεύσουν οι γονείς του. Πολλές φορές δεν επιθυμεί να πάει καθόλου στο σχολείο και κάνει κοπάνες. Δείχνει ανήσυχο και χάνει την αυτοπεποίθησή του. Αρχίζει να τραυλίζει. Σταματά να τρώει. Κλαίει πριν κοιμηθεί ή έχει εφιάλτες. Απειλεί με αυτοκτονία. Μειώνεται η σχολική του επίδοση.
Τρόποι αντιμετώπισης του σχολικού εκφοβισμού
Πώς μπορούν οι γονείς του παιδιού που έχει δεχθεί σχολική βία να βοηθήσουν το παιδί τους
Πρώτα από όλα, είναι σημαντικό να μιλάνε καθημερινά μαζί του και να το ρωτάνε πώς πέρασε στο σχολείο. Τα παιδιά συνήθως ντρέπονται και κρατούν τον εκφοβισμό κρυφό από τους ενήλικες. Για αυτό, οφείλουν να τα ενισχύουν να τους αναφέρουν ό,τι συμβαίνει στο σχολείο και να παρατηρούν μήπως εμφανίσουν κάποιο σημάδι. Επιπλέον, να τα εκπαιδεύσουν στην σωστή χρήση του κινητού και του διαδικτύου. Αν συμβεί ο εκφοβισμός είναι μεγάλης σημασίας να καθησυχαστεί το παιδί πως δε φταίει αυτό. Να αναφέρουν οι γονείς συγκεκριμένα περιστατικά, στο δάσκαλο ή στον υπεύθυνο καθηγητή της τάξης και να συνεργαστούν μαζί του. Χρειάζεται να επιμείνουν στην τόνωση της αυτοπεποίθησης εκπαιδεύοντας το παιδί να λέει δυνατά ΣΤΑΜΑΤΑ και να φεύγει. Αν χρειαστεί, είναι σημαντικό να ζητηθεί ψυχολογική στήριξη από κατάλληλο επαγγελματία.
Tι χρειάζεται να κάνουν οι γονείς του παιδιού-θύτη
Από την άλλη πλευρά, οι γονείς του παιδιού-εκφοβιστή οφείλουν να σταματήσουν το παιδί τους αμέσως μόλις παρατηρήσουν την επιθετική του συμπεριφορά. Το “μυστικό” βρίσκεται στην εφαρμογή σταθερών ορίων με συνέπεια. Επίσης, να συζητούν με το παιδί για το τι μπορεί να του συμβαίνει (αν υπάρχει κάτι που το απασχολεί ή το στενοχωρεί). Είναι σημαντικό να εξηγηθεί πως η συμπεριφορά αυτή δεν είναι αποδεκτή, γιατί το αντίκτυπο που έχει στα άλλα παιδιά είναι πολύ σοβαρό. Εξίσου σημαντική είναι και η συνεργασία με το δάσκαλο ή τον υπεύθυνο καθηγητή της τάξης. Ωστόσο αντενδείκνυται η επικοινωνία με τους γονείς του παιδιού-θύματος καθώς δεν πρόκειται εύκολα να αποδεχτούν την παραβατική συμπεριφορά του παιδιού τους. Αν, παρόλα αυτά, το παιδί συνεχίζει επίμονα να εκφοβίζει, ίσως θα είναι χρήσιμη μια ψυχοθεραπευτική βοήθεια.
O ρόλος των παιδιών-παρατηρητών
Μία ακόμη παράμετρος στο θέμα του σχολικού εκφοβισμού είναι οι λεγόμενοι παρατηρητές ή μάρτυρες ή παριστάμενοι. Στον όρο παριστάμενοι περιλαμβάνονται όλοι οι μαθητές οι οποίοι δεν είναι εκφοβιστές ή αποδέκτες του εκφοβισμού, αλλά γνωρίζουν ότι συμβαίνει στο σχολείο τους.
Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό, ο ρόλος των μαρτύρων είναι καθοριστικός για το σπάσιμο του κύκλου του σχολικού εκφοβισμού.
Τι να κάνουν οι εκπαιδευτικοί
Ο εκφοβισμός είναι πρόβλημα σχολικής πειθαρχίας. Οι εκπαιδευτικοί έχουν ευθύνη για την ασφάλεια των παιδιών και τη δημιουργία πολιτισμένου κλίματος στο σχολείο. Κάθε φαινόμενο εκφοβισμού θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα και από τη ρίζα του. Από την πρώτη ημέρα πρέπει να εξηγηθεί στα παιδιά τι είναι ο σχολικός εκφοβισμός κι ότι είναι ευθύνη όλων των παιδιών να αναφέρουν αν αντιληφθούν κάτι. Μαθητές, που εκφοβίζουν στη γειτονιά, δεν τολμούν να το κάνουν σε σχολεία, όπου οι κανόνες είναι ξεκάθαροι και οι παραβάσεις τους τιμωρούνται πάντα. Τα παιδιά πρέπει να διδαχτούν να σέβονται τις διαφορές μεταξύ τους υπογραμμμίζοντας σε όλα τα παιδιά πως οι άπραγοι παρατηρητές δεν είναι αθώοι. Η πρόληψη της βίας και η αρμονική συνύπαρξη θα πρέπει να είναι στην καρδιά των στόχων της παιδείας μας, τέτοια θέματα μπορούν να ‘δουλεύονται’ σε οποιοδήποτε γνωστικό αντικείμενο.
EXTRA TIP: Διαχωρίσετε το εκφοβισμό από τον τσακωμό. Δυο παιδιά μπορεί να τσακωθούν αλλά την επόμενη μέρα μπορεί να συνεχίζουν να κάνουν παρέα ή απλά να απομακρυνθούν. Αντίθετα, στα παιδιά που εμπλέκονται σε περιστατικά εκφοβισμού, υπάρχει η έννοια της ανισορροπίας δύναμης και υπάρχει επανάληψη και σταθερότητα στο χρόνο.
Είναι χρέος μας να παρέχουμε στα παιδιά ένα ασφαλές σχολικό περιβάλλον
με ίσες ευκαιρίες για όλους και με σεβασμό στην διαφορετικότητα
και στις ιδιαίτερες ανάγκες του καθενός
