«Στον κόσμο που έρχεται, αν δεν μπορείς να βρεις το δρόμο σου μέσα στη διαφορετικότητα, είσαι χαμένος».
Robert Hughes
Τι σημαίνει η «Διαφορετικότητα»
Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο γίνονται αναφορές για την έννοια της διαφορετικότητας. Τα μέσα ενημέρωσης, τα παιδικά βιβλία καθώς και άλλα αναγνώσματα θίγουν το θέμα της διαφορετικότητας μέσα από την αντιμετώπιση διαφόρων ατόμων και ομάδων του πληθυσμού μας. Διαφορετικές αξίες, στάσεις, θρησκείες, φύλο, ηλικία, χρώμα, μόρφωση, ικανότητες, σεξουαλικός προσανατολισμός, αρτιμέλεια, πολιτισμός. Πόσο βαρετός θα ήταν ο κόσμος αν όλα γύρω μας ήταν ίδια; Οι εικόνες της φύσης, οι εποχές, οι μέρες, τα ζώα, τα φυτά, οι άνθρωποι. Η διαφορετικότητα υπάρχει παντού. Διαφορετικότητα υπάρχει και σε όλες τις πτυχές της κοινωνίας όπως στην εργασία, τη παιδεία. Η καλλιέργεια της αξίας της διαφορετικότητας συνεπάγεται την έννοια της αποδοχής.
Η αποδοχή της διαφορετικότητας
Αποδέχομαι τη διαφορετικότητα των ανθρώπων γύρω μου και αυτών που συναντώ. Κάποιοι έχουν διαφορετικά επαγγέλματα, θρησκεία, γνώσεις, χρήματα, χρώμα, φύλο, σεξουαλικό προσανατολισμό, εμφάνιση, ανατομία. Πώς θα μπορούσε μέσα σε μια κοινωνία να είμαστε όλοι ίδιοι, αφού ο καθένας από μας είναι μοναδικός;
Κάτι το οποίο φαντάζει πλέον κλισέ, καθώς το θεωρούμε ίσως αυτονόητο, είναι το να μπορέσουμε να αποδεχτούμε το άλλο, το ξένο, αυτό που τυχαία δεν είμαστε. Σε έναν κόσμο με τόση πολυπλοκότητα, η έννοια της απόλυτης αρμονίας με βάση την ιδιομορφία φαντάζει στρατιωτικοποίηση που περιθωριοποιεί όσους διαφέρουν. Πόσο ανεκτικοί είμαστε σε κάτι που δε μπορούμε να καταλάβουμε;
Πόσοι γύρω μας έχουν την αυτοματοποιημένη αντίληψη να μπαίνουν στη θέση του άλλου; Να σκεφτούν να μη παρκάρουν στη ράμπα αναπήρων γιατί θα δημιουργήσουν πρόβλημα σε ένα άτομο χωρίς όραση; Να μπορέσουν να νιώσουν πώς είναι να μη σε δέχονται σε μία εργασία επειδή είσαι ομοφυλόφιλος; Ή ακόμα το πιο απλό, επειδή το στιλ που ντύνεσαι είναι περίεργο και όχι “φυσιολογικό”, όπως το ορίζει ο συντηρητισμός;
Η σημερινή κοινωνία επιβάλει στον αυριανό πολίτη να είναι διαφορετικός και να γιορτάζει τη διαφορετικότητα τόσο τη δική του όσο και των γύρω του. Είναι ευθύνη όλων μας να μετακινήσουμε τις στάσεις μας απέναντι στο διαφορετικό και να αντιληφθούμε τον πραγματικό πλούτο που μας χαρίζει.
Αποδέχομαι και καλλιεργώ τη διαφορετικότητα στη ζωή μου σημαίνει «ανοίγομαι». Και όταν κάποιος ανοίγεται, μπορεί να βλέπει και να βιώνει την ομορφιά γύρω του στα πάντα και σε όλους. Μέσω της αποδοχής της διαφορετικότητας, συνδέομαι βαθύτερα και πιο αυθεντικά με τους γύρω μου. Μαθαίνω να αποδέχομαι χωρίς φίλτρα και όρους και να συγχωρώ. Μαθαίνω να κατανοώ και να συναισθάνομαι περισσότερο. Εξελίσσομαι, γιατί μαθαίνω να βλέπω ότι υπάρχουν κι άλλες οπτικές, άλλες ερμηνείες, άλλες εμπειρίες. Μαθαίνω ν᾽ αγαπώ.
Μέσω ανθρώπων που τόλμησαν να φέρουν ή να στηρίξουν το διαφορετικό, που έσπασαν τους «κανόνες» του ίδιου και του συνηθισμένου, μόνο πρόοδος υπήρξε. Η διαφορετικότητα έχει τη δύναμη ν᾽ αλλάξει τα δεδομένα, να κάνει ανατροπές και να μας οδηγήσει στο καινούριο, στην εξέλιξη.
Η φυλή, το φύλο, η εθνικότητα, η ηλικία, η αρτιμέλεια, η σεξουαλικότητα, ιδιαιτερότητες όπως η οικονομική κατάσταση και οι διαφορετικές θρησκευτικές ή πολιτικές πεποιθήσεις δεν πρέπει να αποτελούν τροχοπέδη.
Τι είναι η «Συμπερίληψη»
Ως επακόλουθο στην αποδοχή της διαφορετικότητας έρχεται η συμπερίληψη. Η συμπερίληψη είναι μία έννοια ταυτόσημη με την αποδοχή, που καθιστά απαραίτητη την αναγνώριση της αξίας κάθε ατόμου. Τη δημιουργία μίας συλλογικής αντίληψης πως όλοι οι άνθρωποι είμαστε μέλη της κοινωνίας, χωρίς ταμπέλες και στερεότυπα.
Η συμπερίληψη είναι ένα όρος που γίνεται όλο και πιο απαραίτητος στη σημερινή κοινωνία καθώς σημαίνει, όπως λέει και η ίδια η λέξη την ομαλή συνύπαρξη όλων των ατόμων στο κοινωνικό σύνολο, χωρίς διακρίσεις και χωρίς να αποτελεί τροχοπέδη η οποιαδήποτε διαφορετικότητα του ατόμου που είναι σημαντικό να νιώθει ότι στο περιβάλλον αυτό αντιμετωπίζεται με δικαιοσύνη, σεβασμό και αξιοκρατία. Να νιώθει ότι συμπεριλαμβάνεται, ότι ακούγεται και ότι τον/την αποδέχεται το υπόλοιπο σύνολο.
Η συμπερίληψη είναι μία απαραίτητη ηθική επιταγή, με κύριο σκοπό να αναδείξει την ισότητα και την κοινωνική δικαιοσύνη και φυσικά, να διασφαλίσει ότι όλοι έχουν ίσες ευκαιρίες στη ζωή.
Στην Ελλάδα, υπάρχει έντονα η ανάγκη να μάθουμε την έννοια της συμπερίληψης για να οικοδομήσουμε κάτι ομορφότερο πάνω στις χαλασμένες νοοτροπίες που περιθωριοποιούν και δημιουργούν αποκλεισμούς. Πρέπει πέρα από την αναγνώριση της διαφορετικότητας, έμπρακτα να συμμετέχουμε και να δημιουργούμε έναν πολιτισμό που αποδέχεται τους πάντες όπου όλοι θα μπορούν να συμμετέχουν και θα τους δίνεται η ευκαιρία να αξιοποιήσουν τις δυνατότητές τους.
Γιατί η κοινωνία μας δεν είναι συμπεριληπτική
Υπάρχουν πολλοί παράγοντες στη χώρα μας, οι οποίοι βάζουν φρένο στην εξέλιξη και την εκμάθηση της συμπερίληψης. Ειδικότερα, η μεγαλύτερη μάζα ατόμων συνήθως αδιαφορεί ή και συχνά επικρίνει το διαφορετικό και δεν μπορεί να αφομοιώσει έννοιες όπως αυτή, που φαντάζουν συχνά ξένες.
Επιπροσθέτως, δεν είναι αναγνωρίσιμοι όλοι οι κοινωνικοί, οικονομικοί και πολιτιστικοί παράγοντες που δυσκολεύουν ορισμένους ανθρώπους να συμμετέχουν πλήρως στην κοινωνία, όπως τα άτομα με αναπηρίες που δε μπορούν με ευκολία να έχουν πρόσβαση σε όλους τους δημόσιους χώρους, ούτε και ίσες ευκαιρίες απασχόλησης. Το ίδιο το περιβάλλον και η έλλειψη υποδομών δε βοηθάει.
Η συμπερίληψη σχετίζεται άμεσα με τις παθογένειες και τις διακρίσεις σε όλο το φάσμα τους. Υπάρχουν πρόσφυγες που δε συμμετέχουν στην εκπαίδευση, προσλήψεις που δε γίνονται λόγω σεξουαλικής ταυτότητας, εργασίες που δεν απευθύνονται σε όλους και ελλιπής υγειονομική περίθαλψη για ορισμένες ομάδες ανθρώπων.
Εξάλλου, η ταξικότητα που μας διακρίνει, εξασφαλίζει πως όσοι είναι οικονομικά και κοινωνικά ασθενέστεροι, αυτομάτως βιώνουν μεγαλύτερη αδικία και αποκλεισμό. Γενικώς, συναντάμε πολλά εμπόδια, τα οποία σε συνδυασμό με την έλλειψη ενσυναίσθησης των πολιτών και την αδιαφορία της πολιτείας τοποθετούν ορισμένους ανθρώπους, οι οποίοι θα μπορούσαν και πρέπει να έχουν μία φυσιολογική ζωή στο περιθώριο.
Η συμπερίληψη πρέπει να γίνει μέρος της κουλτούρας μας ώστε η κοινωνία μας να είναι στην ολότητά της ζωντανή αλλά και συνειδητά μεταβαλλόμενη προς κάτι καλύτερο από το ήδη υπάρχον. Δεν είναι το θέμα να το κάνουμε επειδή απλά αυτό είναι το “σωστό”, αλλά για τα οφέλη των ανθρώπων και την αρμονία που συνεπάγεται.
Επιπλέον η πολιτεία η ίδια οφείλει να θέσει την έννοια της συμπερίληψης σε υψηλότερη θέση ώστε να υπάρχουν κατάλληλοι χώροι π.χ. για τα άτομα με αναπηρία. Νομοθετήσεις, που να προστατεύουν τα άτομα, να προωθούν τις ιδέες της συμπερίληψης για προσβάσιμες υποδομές, απασχόληση για όλους και πρόσβαση στην εκπαίδευση και την υγεία, μέσω μίας συντονισμένης προσπάθειας και των πολιτών ώστε σταδιακά να επέλθει αλλαγή στη νοοτροπία που παραμελεί και αδιαφορεί.
Χρειάζεται όλοι να αντιληφθούμε ότι η συμπερίληψη στην πράξη έχει τεράστιο όφελος για όλους. Όταν όλοι έχουν ίσες ευκαιρίες και δικαιώματα, αυτομάτως γίνεται λόγος για μια πιο υγιή πραγματικότητα εφόσον όλοι αντιμετωπίζονται αξιοκρατικά.
Στόχος μας πρέπει να γίνει κανείς άνθρωπος; να μην είναι αποκλεισμένος, ότι και αν σημαίνει αυτό και σε όποια συνθήκη. Εάν θέλουμε κοινωνική δικαιοσύνη και ισότητα, και να αποφύγουμε διάφορες μορφές περιθωριοποίησης, να δημιουργήσουμε ένα κόσμο που να μας χωράει όλους. Ένα συμπεριληπτικό κοινωνικό οικοδόμημα, ισχυρό, θα φέρει ευκολότερα την ευημερία για το σύνολο της κοινωνίας και για το κάθε μέλος της ξεχωριστά.
Η διαφορετικότητα έχει αποδειχθεί πως καλλιεργεί τη δημιουργική σκέψη και προωθεί την καινοτομία, συμβάλλοντας σε αποτελεσματική επίλυση προβλημάτων.
Παρόλα αυτά, οφείλουμε να φροντίζουμε να αποσαφηνίσουμε τα όρια γύρω μας, ανάμεσα στην ουσιαστική διαφορετικότητα και την εσκεμμένη χειραγώγηση όσων επικαλούνται την διαφορετικότητά τους για να κατευθύνουν την κοινή γνώμη προς όφελός τους. Η ενσυναίσθηση χρειάζεται ισχυρά φίλτρα για να μην καταλήξουμε στο άλλο άκρο, να επικροτούμε δηλαδή το διαφορετικό απλά και μόνο για να αποδείξουμε την πρόοδό μας, χωρίς ισότιμα κριτήρια αξιολόγησης.
Κι όπως είπε και η μητέρα Τερέζα, «Ποτέ δεν πρέπει να φοβόμαστε να είμαστε ένα σημάδι αντίφασης στον κόσμο».
