Όλοι μας λίγο ή πολύ, κάποια στιγμή της ζωής μας βιώσαμε τον φόβο για το σκοτάδι, ιδιαίτερα στην νηπιακή μας ηλικία. Συνήθως τα περισσότερα παιδία εκδηλώνουν φοβία όταν πρόκειται να κοιμηθούν μόνα τους στο δωμάτιο με τα φώτα κλειστά και το σκοτάδι να κυριαρχεί.
Πού οφείλεται ο φόβος για το σκοτάδι
Αυτή η αντίδραση θεωρείται φυσιολογική για τα παιδιά στην νηπιακή ηλικία και είναι μέρος της εξελικτικής τους ανάπτυξης. Ο φόβος για το σκοτάδι δημιουργείται όταν το παιδί αρχίζει να αντιλαμβάνεται την αίσθηση του κινδύνου, την πιθανότητα ότι στον κόσμο που το περιβάλλει μπορεί να τους συμβεί κάτι δυσάρεστο ή να το βλάψουν.
Τα παιδιά της προσχολικής ηλικίας δυσκολεύονται να καταλάβουν την έννοια του πραγματικού κινδύνου (cause and effect) και συχνά τον μπερδεύουν με την έντονη φαντασία τους. Ανάλογα με την ηλικία του παιδιού και το γνωσιακό τους επίπεδο αναπτύσσονται συχνά μη ρεαλιστικοί φόβοι για το σκοτάδι. Συχνά ο φόβος πηγάζει κι από τις συνήθειες της ίδιας της οικογένειας που μπορεί άθελά της να αναπαράγει τρομακτικά συμβάντα ή να καταφεύγει στην ιστορία του «μπαμπούλα» για να πετύχει συμμόρφωση με τους κανόνες ή ακόμα και να επιτρέπει την ελεύθερη προβολή ταινιών τρόμου, ιδίως όταν υπάρχουν μεγαλύτερα αδέλφια.
Πέραν όλων αυτών των φυσιολογικών αιτιών, ενδέχεται πίσω από την συγκεκριμένη παιδική φοβία να κρύβεται μια αλλαγή, καθώς είναι γνωστό ότι οι αλλαγές μπορεί να επηρεάσουν τα παιδιά αλλά και την συμπεριφορά τους. Μπορεί δηλαδή το παιδί να εκφράσει φόβο για το σκοτάδι σε μια μετακόμιση ή σε ένα νέο μέλος στην οικογένεια. Τέτοιες αλλαγές ενδεχομένως να κάνουν το παιδί να αισθανθεί παροδικά ανασφάλεια και για αυτό να εκδηλώσει φοβίες.
Πότε «ξεκινά» η φοβία
Πολλοί είναι οι νέοι γονείς που ενδεχομένως να αναρωτιούνται πότε μπορεί να εκδηλωθεί η φοβία προς το σκοτάδι, με τους ειδικούς να συγκλίνουν ότι εκδηλώνεται μετά τα δύο έτη του παιδιού. Αφού λοιπόν τα παιδιά εκδηλώσουν την φοβία, ενδεχομένως να την αντιμετωπίσουν για τα ερχόμενα προσχολικά χρόνια ενώ μπορεί και να την εμφανίσουν και λίγο αργότερα. Για αυτό είναι σημαντικό να παρατηρούμε το παιδί και να μιλάμε μαζί του ώστε να γνωρίζει ότι μπορεί να μας μιλήσει ανά πάσα στιγμή.
Οδηγίες αντιμετώπισης της φοβίας για το σκοτάδι
Σύμφωνα με τους ειδικούς υπάρχουν συγκεκριμένα βήματα που μπορούν να βοηθήσουν στην αποτροπή αυτού του συνηθισμένου φόβου, ώστε η οικογένεια να απολαμβάνει έναν πιο ξένοιαστο ύπνο και το παιδί να απολαμβάνει συναισθηματική και κοινωνική ασφάλεια.
- Ακούστε προσεχτικά τους φόβους που κρύβει το παιδί σας για το σκοτάδι και μην το αποπαίρνετε. Τα παιδιά διαθέτουν αστείρευτη φαντασία και για αυτό μπορεί να φοβούνται ακόμα και απλά καθημερινά αντικείμενα. Για αυτό το λόγο είναι σημαντικό να μιλήσετε με το παιδί, ρωτώντας το τι ακριβώς είναι αυτό που φοβάται.
- Μην το μαλώνετε, προσφέρετε επιχειρήματα για το γιατί δεν πρέπει να φοβάται το σκοτάδι προσαρμοσμένα στο γνωσιακό επίπεδο του παιδιού και όχι στην λογική και την νοημοσύνη ενός ενήλικα.
- Επιβεβαιώστε του ότι είσαστε κοντά του και η οικογένεια του θα του προσφέρει ασφάλεια και προστασία ότι και αν συμβεί.
- Ελέγξτε τους δικούς σας φόβους καθώς, συχνά το παιδί μιμείται και υιοθετεί τους φόβους των γονιών του.
- Διευκολύνετε την πρόσβαση στους διακόπτες, είναι σημαντικό, ειδικά στην αρχή, να διευκολύνετε την πρόσβαση του παιδιού στους διακόπτες, καθώς έτσι θα γνωρίζει ότι θα μπορεί να ανοίξει το φως ανά πάσα στιγμή, πράγμα που θα το βοηθήσει να χαλαρώσει.
- Περιορίστε την προβολή ταινιών τρόμου, τη συμμετοχή σε παιχνίδια ή βιβλία όπου εμφανίζονται τέρατα και μην καταφεύγετε σε ιστορίες «κακών θείων» για να το συμμορφώσετε.
- Εφαρμόστε ένα σταθερό ωράριο ύπνου συνδυάζοντας κάποιες δραστηριότητες που αρέσουν στο παιδί και του προσφέρουν χαλάρωση (π.χ ένα μπάνιο, ένα παραμύθι κλπ) πριν ξαπλώσει.
- Δώστε του την ώρα του ύπνου κάποιο αγαπημένο παιχνίδι ή κάποιο αντικείμενο που έχετε παρατηρήσει ότι το έχει συνδυάσει με συναισθήματα ασφάλεια και οικειότητας.
- Μείνετε λίγο μαζί του στο κρεβάτι μέχρι να το πάρει ο ύπνος αν χρειαστεί κάποιες φορές αλλά ΜΗΝ το αφήνετε να σηκώνετε από το κρεβάτι για να αποφύγει τον φόβο του. Έτσι του ενισχύετε τον φόβο του και είναι σαν να επιβεβαιώνεται ότι όντως κάτι πρέπει να φοβάται.
- Αποφύγετε να υποχωρείτε συνεχώς στις επιθυμίες του την ώρα του ύπνου για να μην μάθει να συνδυάζει τον φόβο που έχει για το σκοτάδι σαν ένα μέσο να κερδίζει την εύνοιά σας και να του κάνετε όλες τις επιθυμίες του π.χ να μην θέλει να πάει στο κρεβάτι επειδή θέλει να δει τηλεόραση και όχι επειδή φοβάται.
- Ασφαλώς ένα σύστημα ασφαλείας με ηλεκτρονική παρακολούθηση καθώς και η επεξήγηση της λειτουργίας του στο παιδί με απλά λόγια, θα του προσφέρει μεγαλύτερο αίσθημα ασφάλειας, εφόσον θα νιώσει πως έχει κάποιον να ξαγρυπνάει και να το προσέχει όλη την νύχτα.
- Τέλος ένα φωτάκι νυκτός αναμμένο στο δωμάτιό του σίγουρα βοηθάει.
Μόνο η ζεστή, ήρεμη, λογική, προσεκτική, φροντίδα και στάση των γονέων λειτουργεί καταλυτικά στην ψυχο-συναισθηματική υγεία του παιδιού. Σε κάθε περίπτωση είναι σημαντικό να μιλήσετε μαζί του, καθώς έτσι θα νιώσει ότι το ακούτε και ότι πράγματι νοιάζεστε για όλα όσα αισθάνεται.
Τα παιδιά στη σχολική ηλικία αναπτύσσουν και νέους φόβους για το σχολείο, τις φυσικές καταστροφές και τους τραυματισμούς. Κάπου εκεί ο φόβος για το σκοτάδι περιορίζεται και το παιδί αναπτύσσει τη γνωστική του ικανότητα να κατανοεί τον κόσμο και να ερμηνεύει λογικά τα φαινόμενα γύρω του. Παρόλα αυτά, η υπερπροστατευτική συμπεριφορά των γονιών διευκολύνει την εκδήλωση και την διάρκεια κάθε είδος φόβου από την πλευρά του παιδιού, αν και οι περισσότεροι φόβοι είναι παροδικοί ενώ δεν εμποδίζουν την ομαλή ανάπτυξή του.
Είναι πολύ σημαντικό να εμπνεύσετε στα παιδιά κάθε ηλικίας
την αίσθηση πως το σπίτι είναι προστασία
ακόμη και στο σκοτάδι.
